Phong Lan Và Cuộc Hành Hương

7/19/201112:00 AM(View: 32919)


PHONG LAN VÀ CUỘC HÀNH HƯƠNG.


phong_lan_04-large-content

 

Ba chục năm trước, cuộc hành hương vĩ đại đầy bi thảm của người nam Việt Nam đã như những cơn gió lốc, đưa cả triệu người Việt Nam đến bốn phương trời, từ đó những cộng đồng lớn, nhỏ của người tỵ nạn được phát triển, đi kèm với một nền văn hóa đặc thù của người Việt Nam. Ngoài văn chương, âm nhạc, ca kịch ... được biểu trưng cho một nền văn hóa đa dạng, cây cỏ quê nhà cũng có một chỗ đứng nhỏ trong nền văn hóa đó.

 

Từ quê nhà cho đến hải ngoại, sau mười năm đầu xáo trộn, hai mươi năm sau tương đối ổn cư cho những người ở hải ngoại sau khi đã hội nhập, tại quê nhà, người dân đã bớt lầm than vì canh nông được hồi phục, người Việt ở mọi nơi đã tìm lại được những thú chơi tao nhã như cây kiểng, hòn non bộ, phong lan... Riêng mười năm gần đây, thú chơi phong lan của người Việt Nam đã lan rộng khắp mọi nơi, từ quê nhà cho đến hải ngoại, miền nam California đã biến thành một phong trào và có nhiều nơi lập thành hội. Vậy phong lan là gì? Thế giới đầy bí ẩn của phong lan đã có gì để có thể giữ chân người chơi cũng như người thưởng lãm?

 

Việt Nam là một xứ sở được ưu đãi về thiên nhiên cho riêng họ phong lan. Việt Nam là thềm lục địa, có bãi biển chạy dài suốt lãnh thổ với gió đông nam, song song với rặng Trường Sơn với núi cao ẩm và lạnh, phong lan Việt Nam đã được coi như phong phú nhất thế giới về chủng loại, giống. Hơn hai trăm năm trước, những nhà thực vật học Âu Châu đã khám phá ra nhiều giống phong lan nguyên thủy của Việt Nam, họ đã sưu tầm và biến nó thành những cây mẹ của nhiều giống lan thật đẹp trên thế giới hiện nay. Phổ thông nhất là loại Kiếm lan, Hoàng thảo.... Việt Nam có hơn 800 loại phong lan nguyên thủy và hiện nay, đến năm 2005 người ta vẫn tìm ra được trong rừng sâu nhiều loại hiếm quý, chưa từng thấy.


phong_lan_03-large-content

 

Họ lan là một họ lớn nhất trong họ thực vật, chính vì vậy chúng có ngàn, ngàn mầu sắc khác nhau, dáng dấp khác nhau, hương thơm từ nồng nàn , quý phái cho đến bàng hoàng khó chịu, chúng tạo nên một thế giới đầy bí ẩn, dẫn dắt những người thưởng lãm vào mê hồn trận không lối ra, khi người chơi đã có một dò phong lan, người ấy sẽ không thể cầm lòng để có thêm những cây khác loại. Phong lan là loài thân thảo, chia làm hai nhánh: Đơn thân như Vân lan (Vanda), Ngọc Điểm (Rhyncostylis), đa thân như Kiếm lan (Cymbidium), Hoàng Thảo (Dendrobium), Vũ Nữ (Oncidium).... Phong lan rất đa dạng, từ những nhánh lòng thòng buông rũ, đến những loại củ dị dạng, những cụm, những cây trông như rễ... Phong lan có thể mọc khắp mọi nơi trong thiên nhiên, mỗi giống, mỗi loại sẽ phát triển ở môi trường thiên nhiên hợp với chúng, miền đồng bằng Nam phần sẽ có những giống như lan Len (Eria), lan Lọng (Bulbophyllum), hoặc giống Hoàng Thảo nhiệt đới (Dendrobium).... Ngược lên cao nguyên Lâm Đồng sẽ có những giống như Giáng Hương (Aerides), Thanh Đạm (Coelogyne), Bầu Rượu (Calanthe), Hoàng Thảo, lan Lọng ....

Cao hơn nữa, thượng du Bắc Việt, những giống như Kiếm lan (Cymbidium), Hồ Điệp (Phaleonepsis), Vân lan (Vanda), lan Hài (Paphiopedillum), Hoàng Thảo bán nhiệt đới... lại phát triển rất tốt. Phong lan có thể là những cây bám vào những cây lớn khác để sống, nhưng không tầm gửi, chúng có thể mọc trong những khe đá, hang hóc hay thành những cụm mọc trên những khu đất bồi lâu ngày bởi xác thực vật, chúng mọc ở trên độ cao 2000 thước hay trải dài đến đồng bằng sông Cửu Long. Hoa có thể từ lấm tấm nhỏ như hạt gạo cho đến lớn như bàn tay, đơn lẻ giữa một nơi hoang vu trong rừng sâu hoặc ríu rít từng chùm, lả lơi với gió, đôi khi nhánh hoa có thể cao hoặc dài đến cả sải tay, đưa cánh hoa ngạo nghễ dưới ánh sáng mặt trời, có loài hoa mọc ra từ phía dưới, có loài nhành hoa rũ xuống cả gần hai thước tây, bởi vậy , những người chơi phong lan không hẳn vì những đóa hoa đẹp ngẩn người, nhưng phong thái của từng loại lan cũng khiến người chơi phải say mê. Hoa lan có bẩy bộ phận khác biệt, ba đài và ba cánh hoa, thêm một trụ để giữ môi hoa, trụ là cơ quan có bộ sinh dục đực, cái. Chính sự cấu trúc đầy khác biệt của hoa lan so với những loại hoa khác đã biến phong lan thành một họ lớn nhất trong những họ thực vật và cũng vì sự cấu trúc khác biệt đó, nhiều loại phong lan đài hoa đẹp hơn cánh hoa, môi hoa thường còn đẹp hơn cánh và đài, do đó, phong lan bắt con người càng ngày, càng phải đến gần chúng.


phong_lan_01-large-content

 

Khoảng gần mười năm qua, từ năm 1995 đến nay, phong lan đã đi vào quần chúng Việt Nam, từ làng quê, lơ lửng treo cạnh mái tranh cho đến thành thị tấp nập ngựa xe, vài dò phong lan trên cửa sổ một gác lửng chật hẹp, hay ngay cả dưới miền Tây, thấp thoáng dưới xuồng cũng thấy lủng lẳng treo vài dò lan. Lan đã thật sự đi vào quần chúng sau cơn khổn loạn của chiến tranh. Tại miền nam California, thú chơi tao nhã ấy phát triển mạnh trong cộng đồng người Việt Nam nói riêng, cộng đồng người Phi Luật Tân và người Trung Hoa nói chung, hai loại được mọi người khá ưa chuộng hiện nay là lan Úc châu (Dendrobium Specicosum) và Kiếm lan rũ (Cymbidium Pendulous). Phong lan không khó trồng, chỉ cần cho chúng những điều kiện thiên nhiên giống như từ nơi chúng đã từng sống, vài điều kiện khá giản dị: Ánh sáng, ẩm độ, thoáng gió, tưới đúng và đủ, cùng những lượng phân bón vừa phải. Chỉ vậy thôi, chúng sẽ đền bù. Với sự tiến bộ vượt bực của khoa học, hiện nay con người đã thay thiên nhiên tạo ra nhiều loại phong lan lai giống, tuy không thuần chủng nhưng rất đẹp và có thể nở sớm hơn hoặc muộn hơn những giống nguyên thủy, thời gian nở cũng kéo dài hơn.

 

Tiến trình lai giống cũng khá phức tạp: Khởi đầu, con người đã thay tạo hóa qua những ong, bướm, lấy phấn của một loài phong lan tự cấy tay sang cây khác cùng loài hoặc một cây khác loài để tạo một thế hệ lai. Sau khoảng bốn ngày, hoa của cây mẹ thụ phấn, quả nang lớn rất nhanh nhưng quả chín đòi hỏi một thời gian khá lâu, có thể đến hơn nửa năm. Khi quả nang già đủ, lớp vỏ ngoài sẽ vỡ tung, nếu không theo dõi, cả triệu hạt nhỏ li ti, không trọng lượng sẽ theo gió đi ngàn hướng, hạt sẽ được thu thập vào một phong bì thơ và đem cấy ngay vào một chai cấy đã khử trùng, trong chai cấy, người ta dùng nấm ký sinh cùng nhiều hóa chất khác nhau giúp cho hạt nẩy mầm. Hạt nẩy mầm trong chai, tùy theo loại phát triển nhanh, chậm, cây con sẽ được đem ra để trồng trong những chậu nhỏ và một thế hệ mới chập chững vào đời. Phải một thời gian khoảng ba năm cho đến năm năm, người ta mới có thể khẳng định được cây nào cho hoa đẹp khi thế hệ không thuần chủng ấy nở, vì là một giống lai nên chúng có thể có những cây cho hoa tuyệt đẹp và ngược lại. Con người sẽ chọn một vài cây có hoa đẹp nhất và đem cấy mô, một chu kỳ cây trong ống nghiệm lại bắt đầu, những cây con từ phương pháp cấy mô sẽ có cùng đặc tính như nhau và sẽ cho hoa sớm hơn trong khoảng năm rưỡi đến hai năm.

lanrung_02-large-content

 

Tuy nhiên, sau một thời gian choáng ngợp với những mầu sắc lộng lẫy của những loại lan lai, không thuần chủng, con người đã có khuynh hướng quay về nguồn, tìm chơi những giống lan nguyên thủy. Tại Anh, Đức, Hoa Kỳ, người ta đã lập ra những hội hoa lan có tầm vóc quốc tế, có những quy luật riêng để định đặt cho một loài hoa lai giống nào được chiếm giải nhất, song hoa lai giống do con người tạo ra vẫn không thể nào có cái ý nhị, cái sơ khai, cái run rẩy trong gió sớm của một đóa lan nguyên thủy do tạo hóa đã ban phát lúc ban đầu.

 

Ba mươi năm, định mệnh đã chắp đôi cánh cho cả triệu người Việt Nam làm một cuộc hành hương vĩ đại, cũng trong ba mươi năm đó, những ngọn gió tình cờ đã cuốn trôi cả triệu đôi cánh Việt Nam đến những phương trời vô định, như những đóa phong lan bản xứ lưu lạc quê người, thụ thai từng loài phấn lạ, sau nhiều tháng dài cưu mang, quả nang vỡ tung, thả theo gió ngàn cả triệu hạt bay như phấn thông vàng. Cuộc hành hương đến nơi vô định vẫn chưa ngưng nghỉ, vài hạt mầm thuần chủng, đơn lẻ, lả người trôi dạt về đến cố hương.

 

NGUYỄN DŨNG TIẾN. 2005

 

Send comment
Your Name
Your email address